RTV7 | Medijski servis grada Tuzle
Ukoliko Žalbeno vijeće Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) danas potvrdi suštinu prvostepene presude Prliću i drugima, koja je izrečena 29. maja 2013. godine, sukob između Hrvatskog vijeća obrane (HVO) i Armije Republike BiH (ARBiH) tokom 1993. i 1994. godine u Bosni i Hercegovini biće pravosnažno okarakterisan kao međunarodni sukob, a Republika Hrvatska označena kao država koja je vršila “opštu kontrolu nad oružanim snagama i civilnim vlastima najprije Hrvatske zajednice (HZHB), a potom Hrvatske Republike Herceg-Bosne (HRHB).
Šestorica prvostepeno osuđenih političkih, vojnih i policijskih zvaničnika Herceg-Bosne, uključujući Slobodana Praljka koji je imao funkciju i u Ministarstvu odbrane Republike Hrvatske, dobrovoljno su se predali Haškom tribunalu 05. aprila 2004. godine i u pritvoru su nešto više od 13 godina i osam mjeseci. Berislav Pušić, koji je prvostepeno osuđen na 10 godina zatvora, na današnje izricanje pravosnažne presude trebao bi se pojaviti sa privremene slobode.
Prvostepenu presudu u predmetu “Prlić i drugi” ili, kako je mediji nazivaju, “presudu hrvatskoj šestorci”, Pretresno vijeće Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju izreklo je 29. maja 2013. godine. Ova presuda napisana je na čak 2.629 stranica.
Francuski sudija Žan-Klod Antoneti (Jean-Claude Antonetti) predsjedavao je Pretresnim vijećem, a u vijeću su bili i Arpad Prandler (Árpád Prandler), sudija iz Mađarske, Štefan Trekse (Stefan Trechsel), sudija iz Švajcarske i rezervni sudija ad litem Antoan Kesja-Mbe Mindua(Antoine Kesia-Mbe Mindua) iz Demokratske Republike Kongo.
U predmetu “Prlić i drugi” bilo je ukupno 465 sudskih dana, izvedena su svjedočenja 320 svjedoka i to 145 svjedoka Tužilaštva i svega 67 svjedoka odbrana šestorice prvostepeno osuđenih. U ovom predmetu usvojeno je ukupno 9.872 dokaza, a interesantan podatak je da su odbrane prvostepeno osuđenih imale veći broj dokaza nego Tužilaštvo u Hagu.
Prvostepena presuda
Presudom Pretresnog vijeća Haškog tribunala od 29. maja 2013. godine predsjednik Hrvatskog vijeća obrane (HVO) i predsjednik Vlade “Hrvatske Republike Herceg-Bosne” (HRHB) Jadranko Prlić osuđen je na 25 godina zatvora, načelnik Odjela odbrane HVO-a i načelnik Ureda “HR Herceg-Bosne” za proizvodnju i promet oružja i vojne opreme Bruno Stojić osuđen je na 20 godina zatvora, pomoćnik ministra odbrane Republike Hrvatske, viši predstavnik Ministarstva obrane Republike Hrvatske “pri vladi i oružanim snagama Herceg-Bosne/HVO-a” i zapovjednik Glavnog stožera HVO-a Slobodan Praljak osuđen je na 20 godina zatvora, načelnik Glavnog stožera HVO-a, pa zamjenik vrhovnog zapovjednika snaga HVO-a Milivoj Petković osuđen je na 20 godina zatvora, načelnik Uprave vojne policije HVO-a, pa ministar unutrašnjih poslova “HR Herceg-Bosne” Valentin Ćorić osuđen je na 16 godina zatvora i uticajni, visoki funkcioner u sistemu Herceg-Bosne/HVO-a u vezi sa zarobljavanjem, iskorištavanjem, puštanjem, razmjenom, premještanjem i deportacijom bosanskih Muslimana Berislav Pušić osuđen je na 10 godina zatvora.
Šestorica bivših lidera bosanskih Hrvata prvostepeno su osuđeni na ukupno na 111 godina zatvora zbog zločina počinjenih nad Bošnjacima i drugim nehrvatima na području Herceg-Bosne.
Većina sudija, uz izdvojeno mišljenje predsjedavajućeg Pretresnog vijeća Žan-Klod Antonetija, utvrdila je međunarodni karakter sukoba.
“Vijeće je većinom glasova utvrdilo da je sukob između HVO-a i Armije Republike BiH tokom ovog razdoblja bio međunarodni sukob. Iz dokaza se vidi da su se snage hrvatske vojske borile zajedno sa pripadnicima HVO-a protiv Armije RBiH, a da je Republika Hrvatska vršila opštu kontrolu nad oružanim snagama i civilnim vlastima najprije Hrvatske zajednice, a potom Hrvatske Republike Herceg-Bosne”, jedan je od najvažnijih navoda iz prvostepene presude Prliću i drugima.
Prvostepeno vijeće Haškog tribunala utvrdilo je i postojanje udruženog zločinačkog poduhvata čiji su članovi, pored bivših čelnika Herceg-Bosne, bili i Franjo Tuđman, Gojko Šušak i Janko Bobetko.
“Vijeće je većinom glasova utvrdilo da je postojao udruženi zločinački poduhvat (UZP) koji je za krajnji cilj imao uspostavljanje hrvatskog entiteta, djelimično u granicama Hrvatske banovine iz 1939., kako bi se omogućilo ponovno ujedinjenje hrvatskog naroda. Ovaj hrvatski entitet u Bosni i Hercegovini trebalo je ili da se pripoji Hrvatskoj, nakon eventualnog raspada BiH, ili da postane nezavisna država unutar Bosne i Hercegovine, tijesno povezana sa Hrvatskom. Već u decembru 1991. članovi rukovodstva Hrvatske zajednice Herceg-Bosne (među kojima je Mate Boban, predsjednik Hrvatske zajednice, a potom Hrvatske Republike Herceg-Bosne) i čelnici Hrvatske (među kojima je Franjo Tuđman, predsjednik Hrvatske) ocijenili su da je za ostvarivanje krajnjeg cilja, to jest za uspostavljanje hrvatskog entiteta kakav sam maločas opisao, neophodno promijeniti nacionalni sastav stanovništva na teritorijama za koje se tvrdilo da pripadaju Hrvatskog zajednici Herceg-Bosni”, stoji u prvostepenoj presudi koju je pročitao predsjedavajući sudija Pretresnog vijeća Žan-Klod Antoneti.
Pretresno vijeće Tribunala u Hagu ocijenilo je da je, na osnovu svog učestovanja u ostvarivanju zajedničkog zločinačkog cilja i svojih saznanja o činjenicama, Prlić mogao razumno predvidjeti počinjenje krivičnih djela ubistva i seksualnog zlostavljanja tokom akcija deložiranja Muslimana iz zapadnog Mostara, djela krađe počinjena tokom akcija protjerivanja stanovništva u Gornjem Vakufu, Jablanici i zapadnom Mostaru, ubistva u sklopu zarobljavanja u Sovićima, kao i rušenje dviju džamija u Sovićima i Doljanima.
Vijeće je ocijenilo da je, na osnovu svog učestvovanja u ostvarivanju zajedničkog zločinačkog cilja i svojih saznanja o činjenicama, Stojić mogao razumno predvidjeti djela seksualnog zlostavljanja počinjena tokom operacija deložiranja Muslimana iz zapadnog Mostara, kao i djela krađe počinjena tokom operacija deložiranja u Gornjem Vakufu u januaru 1993., te u opštini Mostar počevši od maja 1993. godine.
Pretresno vijeće Haškog tribunala ocijenilo je da je, na osnovu svog doprinosa ostvarivanju zajedničkog zločinačkog cilja i svojih saznanja o činjenicama, Praljak mogao razumno predvidjeti da će, tokom operacija deložiranja u Gornjem Vakufu u januaru 1993. i tokom operacije HVO-a u Raštanima u avgustu 1993. godine, biti počinjena djela krađe.
Vijeće je ocijenilo da je, na osnovu svog doprinosa ostvarivanju zajedničkog zločinačkog cilja i svojih saznanja o činjenicama, Petković mogao razumno predvidjeti djela seksualnog zlostavljanja činjena tokom operacija deložiranja muslimanskog stanovništva iz zapadnog Mostara u periodu od juna 1993. do februara 1994. i tokom vojnih operacija u Varešu krajem oktobra 1993. godine, djela krađe počinjena tokom operacija deložiranja u opštini Gornji Vakuf u januaru 1993., u opštini Jablanica u aprilu 1993., u opštini Mostar od juna do februara 1994., tokom vojnih operacija u Varešu krajem oktobra 1993., kao i rušenje džamija u Sovićima i Doljanima tokom operacija u opštini Jablanica u aprilu 1993. godine.
Pretresno Vijeće je ocijenilo da je, na osnovu svog doprinosa ostvarivanju zajedničkog zločinačkog cilja i svog poznavanja činjenica, Ćorić mogao razumno predvidjeti da će u januaru 1993., tokom operacija deložiranja u opštini Gornji Vakuf, biti počinjena djela krađe; da će od početka maja 1993., u operacijama deložiranja u zapadnom Mostaru, biti počinjena seksualna zlostavljanja i djela krađe; te da će u avgustu 1993. godine, uslijed zlostavljanja u logoru Dretelj, neki od zarobljenika preminuti.
Budući da za zločine počinjene u opštini Prozor u oktobru 1992. godine Vijeće nije prihvatilo da su dio udruženog zločinačkog poduhvata (UZP), Vijeće je razmatralo odgovornost optuženih na osnovu drugih vidova učestvovanja, za koje se terete u optužnici. Dokazi uvršteni u spis Vijeću su omogućili da izvede zaključke na osnovu odgovornosti nadređenog samo u odnosu na Ćorića. Ćorić je 25. oktobra 1992. godine bio obaviješten o tome da su pripadnici Vojne policije ukrali muslimanska vozila. Uprkos tim informacijama, Ćorić nije ništa učinio kako bi kaznio počinioce iako je imao i ovlaštenja i obavezu da nešto preduzme. Osim toga, Ćorić je u to isto vrijeme bio upozoren da su za vrijeme borbi u Prozoru oštećene mnoge kuće. Informacije kojima je Ćorić raspolagao bile su dovoljno zabrinjavajuće da bi opravdale dodatnu istragu u vezi s tim razaranjima, no ona nije pokrenuta. Budući da nije izvršio svoje obaveze koje proizlaze iz njegovog nadređenog položaja u hijerarhiji, Vijeće je zaključilo da je Ćorić odgovoran za djela krađe i razaranja počinjena u opštini Prozor u oktobru 1992 godine.
Pretresno vijeće MSKJ-a se većinom glasova uvjerilo van razumne sumnje da je Pušić u značajnoj mjeri doprinio udruženom zločinačkom poduhvatu. Iz njegovog doprinosa, između ostalog, slijedi da je on imao namjeru ostvariti zajednički zločinački cilj da se protjera muslimansko stanovništvo.
Prlić, Stojić, Petković i Ćorić proglašeni su, na osnovu individualne krivične odgovornosti, krivim za:
Progone na političkoj, rasnoj i vjerskoj osnovi; ubistvo; silovanje; deportaciju; zarobljavanje; nehumana djela (zločini protiv čovječnosti)
Okrutno postupanje; protivpravni rad; uništavanje ili namjerno nanošenje štete ustanovama namijenjenim religiji ili obrazovanju; pljačkanje javne i privatne imovine; protivpravni napad na civile; protivpravno terorisanje civila (kršenja zakona i običaja ratovanja)
Namjerno lišavanje života; nečovječno postupanje (seksualno zlostavljanje); protivpravnu deportaciju, premještanje i zarobljavanje civila; nečovječno postupanje; uništavanje imovine širokih razmjera i oduzimanje imovine koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je na protivpravan i bezobziran način (teške povrede Ženevskih konvencija).
Praljak je, na osnovu individualne krivične odgovornosti, proglašen krivim za:
Progone na političkoj, rasnoj i vjerskoj osnovi; ubistvo; deportaciju; zarobljavanje; nehumana djela (zločini protiv čovječnosti)
Okrutno postupanje; protivpravni rad; uništavanje ili namjerno nanošenje štete ustanovama namijenjenim religiji ili obrazovanju; pljačkanje javne i privatne imovine; protivpravni napad na civile; protivpravno terorisanje civila (kršenja zakona i običaja ratovanja)
Namjerno lišavanje života; protivpravnu deportaciju, premještanje i zarobljavanje civila; nečovječno postupanje; uništavanje imovine širokih razmjera i oduzimanje imovine koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je na protivpravan i bezobziran način (teške povrede Ženevskih konvencija).
Pušić je proglašen krivim, na osnovu individualne krivične odgovornosti, za:
Progone na političkoj, rasnoj i vjerskoj osnovi; ubistvo; deportaciju; zarobljavanje; nehumana djela (zločini protiv čovječnosti)
Okrutno postupanje; protivpravni rad; uništavanje ili namjerno nanošenje štete ustanovama namijenjenim religiji ili obrazovanju; pljačkanje javne i privatne imovine; protivpravni napad na civile; protivpravno terorisanje civila (kršenja zakona i običaja ratovanja)
Namjerno lišavanje života; protivpravnu deportaciju, premještanje i zarobljavanje civila; nečovječno postupanje; uništavanje imovine širokih razmjera i oduzimanje imovine koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je na protivpravan i bezobziran način (teške povrede Ženevskih konvencija).
Stari most u Mostaru za HVO predstavljao “legitimni vojni cilj”
U prvostepenoj presudi, koju je predsjedavajući Pretresnog vijeća Tribunala u Hagu, francuski sudija Žan-Klod Antoneti pročitao 29. maja 2013. godine, navodi se da se u pogledu svih prvostepeno osuđenih Vijeće većinom glasova uvjerilo da su značajno doprinijeli udruženom zločinačkom poduhvatu i da iz njihovog doprinosa proizilazi da su posjedovali namjeru da ostvare zajednički zločinački cilj protjerivanja muslimanskog stanovništva.
“Vijeće je smatralo da brojni zločini koje su snage HVO-a počinile nad Muslimanima od januara 1993. do aprila 1994. godine uglavnom ukazuju na očevidan obrazac ponašanja. U većini slučajeva, zločine nije nasumice počinila šačica nedisciplinovanih vojnika. Naprotiv, zločini su bili ishod plana koji su pripremili učesnici u UZP-u kako bi otjerali muslimansko stanovništvo iz Herceg-Bosne”, navedeno je u prvostepenoj presudi.
Opisujući u prvostepenoj presudi opsadu pod kojom je HVO, od juna 1993. do aprila 1994. godine, držao istočni Mostar, Pretresno vijeće je ukazalo na neprestano granatiranje i prisiljavanje muslimanskog stanovništva da živi u uslovima humanitarne krize, te konstatovalo da je rušenje Starog mosta 09. novembra 1993. godine za HVO predstavljao “legitiman vojni cilj”.
“Uslijed granatiranja su mnogi civili, ali i članovi međunarodnih organizacija bili ranjeni i izgubili živote. Takođe je jako oštećeno ili uništeno deset džamija. HVO je zaprečavao, a ponekad i potpuno blokirao prolaz humanitarne pomoći. Muslimansko stanovništvo bilo je prisiljeno da živi u izuzetno teškim uslovima, bez hrane, vode, električne energije i adekvatne njege. Vojnici HVO-a su silovali više žena, uključujući i jednu djevojku od 16 godina, prije nego što su ih natjerali da pređu liniju fronta prema istočnom Mostaru. Dana 08. novembra 1993. godine jedan tenk HVO-a je tokom ofanzive cijeli dan otvarao vatru po Starom mostu, zbog čega se nije mogao koristiti i skoro se srušio. Most se zaista i srušio u jutarnjim satima 09. novembra. Vijeće je zaključilo da, iako ga je koristila Armija RBiH, pa je stoga za HVO predstavljao legitimni vojni cilj, rušenje mosta prouzrokovalo neproporcionalnu štetu civilnom muslimanskom stanovništvu istočnog Mostara”, navodi se u presudi.
Jednogodišnje vijećanje sudija i izdvojena mišljenja
Kako je u svome “Izdvojenom i djelimično suprotnom mišljenju” naveo predsjedavajući Pretresnog vijeća, sudija Žan-Klod Antoneti, vijećanje sudija u predmetu “Prlić i drugi” trajalo je više od godinu dana prije nego što je presuda donosena.
Antoneti je priložio svoje izdvojeno mišljenje, pripremljeno na čak 500 stranica, i ono je objavljeno kao sastavni dio prvostepene presude.
“O većini obrađenih pitanja postignut je globalni konsenzus, s izuzetkom elemenata vezanih za inkriminisani udruženi zločinački poduhvat, međunarodni oružani sukob i nivo dokazivanja koji se zahtijeva za određena krivična djela (uglavnom u vezi sa žrtvama snajperista)”, naveo je predsjedavajući Pretresnog vijeća Žan-Klod Antoneti u svome izdvojenom mišljenju ukazujući, istovremeno, da on nije podržao UZP i kvalifikovanje sukoba između HVO-a i Armije Republike BiH kao međunarodni oružani sukob.
Jedno izdvojeno i jedno suprotno mišljenje imao i je švajcarski sudija Štefan Trekse.
Izdvojeno mišljenje ticalo se utvrđivanja indirektne namjere, a suprotno mišljenje bilo je vezano za odlučivanje u vezi s prisilnim radom jedne žrtve – Nihada Kovača.
Dešavanja na marginama: Hrvatska pokušavala da se uključi u proces
Republika Hrvatska je u dva navrata, počevši od marta 2016. godine, Žalbenom vijeću Haškog tribunala ulagala zahtjeve da bude uključena u predmet “Prlić i drugi”.
Prvi zahtjev ticao se odobravanja pojavljivanja Hrvatske u ovome predmetu u svojstvu “prijatelja suda”, s obzirom da se, kako se to u zahtjevu argumentovalo, u prvostepenoj presudi “hrvatskoj šestorci” pominju bivši predsjednik Republike Hrvatske Franjo Tuđman, bivši ministar odbrane te zemlje Gojko Šušak i hrvatski general Janko Bobetko.
Žalbeno vijeće je u julu 2016. godine odbilo taj zahtjev navodeći da Tuđman, Šušak i Bobetko nisu među optuženima u predmetu “Prilić i drugi”, te da stoga njihovo pravo na posthumnu pretpostavku nevinosti nije ugroženo.
“Žalbeno vijeće Tribunala je odbacilo zahtjev hrvatske vlade da u svojstvu ‘prijatelja suda’ bude uključena u žalbeni postupak bivših čelnika bosanskih Hrvata. Hrvatska je podnijela taj zahtjev krajem marta ove godina jer smatra da su prvostepenom presudom u tom predmetu na osnovu ‘nepostojećih dokaza’ posthumno osuđena trojica bivših hrvatskih zvaničnika: predsjednik Franjo Tuđman, ministar odbrane Gojko Šušak i general Janko Bobetko. (…) Žalbeno vijeće ukazuje da je Hrvatska u svom zahtjevu ‘slobodno interpretirala’ dokaze koje Pretresno vijeće navodi u presudi bivšim čelnicima Herceg-Bosne u kontekstu učešća optuženih u udruženom zločinačkom poduhvatu. (…) Žalbeno vijeće napominje da se nalazi o krivičnoj odgovornosti u predmetima koji se vode pred Tribunalom odnose samo na optužene u svakom pojedinačnom slučaju. S obzirom da Tuđman, Šušak i Bobetko nisu među optuženima u predmetu bivših čelnika Herceg-Bosne, nalazi Pretresnog vijeća ‘nisu i ne mogu biti’ nalazi o njihovoj krivičnoj odgovornosti. Stoga, pravo na pretpostavku nevinosti Tuđmana, Šuška i Bobetka nije ugroženo, kao što ni nalazi vijeća o njima… nisu nalazi o odgovornosti Hrvatske”, navodi se u odluci Žalbenog vijeća po zahtjevu Hrvatske.
Republika Hrvatska ponovo je u julu ove godine odbijena sa zahtjevom da se uključi u predmet “Prlić i drugi”, ali ovaj put sa zahtjevom da se preispita prva odluka Žalbenog vijeća o uskraćivanju Hrvatskoj statusa “prijatelja suda”. Taj drugi zahtjev Žalbeno vijeće nije ni razmatralo, s obzirom da “Republika Hrvatska nema status stranke u predmetu”.
(BHRT)
