Regiju trese litijumska groznica. Brojna istraživanja i pripreme za potencijalnu eksploataciju tog najlakšeg od svih poznatih metala u susjednoj Srbiji, ali i naznake da bi Bosna i Hercegovina, ili barem jedan njen dio, mogao slijediti primjer Srbije, na noge je podigao aktivističku zajednicu i građane.
Iskopavanje litijuma igra ključnu ulogu u prijelazu na obnovljive izvore energije i elektrifikaciju. Primjeri su pogon električnih vozila, skladištenje solarne energije i energije vjetra. Međutim, koje su posljedice na životnu okolinu?
Danas postoje dva glavna načina eksploatacije litijuma. Donedavno se većina rudarenja litija odvijala u Čileu, gdje se litijum vadi iz salamure: slane tekućine koja se nalazi na površini Zemlje ili pod zemljom. Da bi se ekstrahirao litijum, ta se tekućina crpi iz zemlje i zatim stavlja u bazene gdje voda može ispariti, ostavljajući za sobom litijum i druge elemente, pojašnjava klimatski portal climate.mit.edu.
Na drugim mjestima, eksploatacija litija izgleda tradicionalnije. Godine 2017. Australija je pretekla Čile kao dominantni proizvođač litijuma. Tamošnje kompanije vade mineral bogat litijumom koji se zove spodumen iz otvorenih jama. Danas Australija proizvodi otprilike polovicu svjetskih zaliha. Više od 80 posto tog kamena zatim putuje u Kinu, gdje se dalje obrađuje kako bi se dobio litij, pojašnjava
Proces ekstrakcije, uglavnom kroz rudarstvo slane vode, predstavlja značajne rizike, uključujući onečišćenje i iscrpljivanje vode, gubitak bioraznolikosti i emisije ugljika. Svaka tona iskopanog litija rezultira s 15 tona emisije CO2 u okoliš. Osim toga, procjenjuje se da je potrebno oko 500 hiljada litara vode za rudarenje približno 2,2 miliona litara po toni litijuma, piše greenmatch.co.uk.
To značajno utječe na okoliš, što, između ostalog, dovodi i do nestašice vode u već sušnim regijama. Ovo nije samo priča o tehnološkom napretku, već i o brizi za okoliš.
Kako je za N1 pojasnila profesorica Dragana Đorđević, rudnici u svijetu litijuma se nalaze u pustinjama i nenaseljenim predjelima gdje na udaljenosti od 100-200 km nema ljudskih naselja. To nije slučaj u Srbiji, u kojoj se istraživanja odvijaju već na 60 lokacija, što znači i moguću eksploataciju na tim područjima a samim tim i nesagledive posljedice.
Jesmo li svjesni posljedica?
Kako navodi naučni sedmični magazin nature.com, iskopavanje litijuma u Jadru u Srbiji predstavljalo bi jednu od prvih svjetskih lokacija rudnika litijuma u naseljenom i poljoprivrednom području.
“Istraživačka bušenja od strane rudarske tvrtke već su uzrokovala štetu okolišu, s vodom iz rudnika koja sadrži visoke razine bora koja curi iz istražnih bušotina i uzrokuje sušenje usjeva. Nadalje, naša istraživanja otkrivaju znatno povišene nizvodne koncentracije bora, arsena i litijuma u obližnjim rijekama u usporedbi s uzvodnim regijama. Osim toga, ovdje pokazujemo da uzorci tla pokazuju opetovana kršenja graničnih vrijednosti sanacije s ekološkim posljedicama na površinske i podzemne vode. Otvaranjem rudnika problemi će se višestruko povećati jalovištem, rudničkim otpadnim vodama, bukom, onečišćenjem zraka i svjetlosnim onečišćenjem, ugroziti živote brojnih lokalnih zajednica i uništiti njihove izvore pitke vode, poljoprivredna zemljišta, stoku i imovinu”, upozorava grupa naučnika u tekstu za ovaj magazin.
Veliki interes za ovo područje potvrđuje podatak da nalazište u dolini Jadar pokriva 90 posto trenutnih potreba Europe za litijumom.
Svaki rudnik, ističe Đurđević poguban je za životnu sredinu u kojoj se nalazi, navodeći primjere Bora i Majdanpeka, gdje je zabilježen veliki porast oboljenja od neke vrste kancera.
Paradoks litijuma
Kako smo spomenuli na početku teksta, litijum ogra veliku ulogu u utrci prema nultim emisijama.
“Ovaj element jedan je od glavnih protagonista ekonomske i infrastrukturne transformacije koju danas doživljavamo. Naša ovisnost o litijumu podsjeća na ovisnost o nafti i ugljenu koji su transformirali naše društvo u prošlosti. U to vrijeme, međutim, dugoročni efekti izgaranja fosilnih goriva bili su nepoznati, dok danas znamo za vrlo negativne aspekte ekstrakcije litijuma na okoliš“, navodi se u tekstu o klimatskim promjenama objavljenog na službenim stranicama Columbia Univerziteta.
Uz ekonomske interese s jedne strane, te ekološkog onečišćenja s druge, dolazimo do paradoksa između “čiste” revolucije i “prljavih” rudnika litijuma.
“Istina je da elektrifikacija automobila i drugih aspekata našeg društva pogoduje smanjenju emisije ugljičnog dioksida. Međutim, nakon što uzmemo u obzir troškove emisija povezanih s ekstrakcijom litijuma, prijelaz možda neće biti tako učinkovit kao što vjerujemo, posebno kada rudari ne koriste čistu energiju”, ističe se u tekstu uz napomenu da će proizvodnja jedne baterije za električne automobile emitirati preko 70 posto više ugljičnog dioksida nego proizvodnja konvencionalnog automobila u Njemačkoj.
S druge strane, eksploatacija litijuma zahtijeva puno vode, pa je tako za ekstrakciju jedne tone litijuma potrebno oko 500 litara vode, a može dovesti do trovanja rezervoara i povezanih zdravstvenih problema.
Kao rješenje, tekst sugeriše ulaganja u alternativna rješenja za litijumske baterije. U isto vrijeme, recikliranje i produljenje životnog vijeka ovih baterija smanjilo bi potrebu za iskopavanjem ogromnih količina dragocjenog materijala. Ovaj napor trebao bi biti popraćen pokretanjem rudarenja litijuma uz stroge zakone i propise o zaštiti okoliša te ulaganjem u napredne metode rudarenja koje mogu ekstrahirati litij iz morske vode.
Sanacija i smanjenje utjecaja eksploatacije litijuma je ključna da bismo korake koje poduzimamo prema novom svijetu mogli nazvati “napretkom”. Inače, zaključuje se, samo se vrtimo u krug.
(Tekst i Foto N1)
